हाम्रो शरीरमा अनगिन्ती कोषिकाहरु हुन्छन् । यसमध्ये नयाँ बन्ने कोष र कोषिकाहरुको वृद्धिको क्रम सामान्य अवस्थामा कोषभित्र रहेको डीएनएले नियन्त्रण गरिरहेको हुन्छ । तर खराब जीवनशैली र बाह्य वातावरणीय प्रतिकूलताको कारण कोष तथा कोषिकाहरुको वृद्धि अनियन्त्रित हुन्छ ।
कोषिकाहरुको अनियन्त्रित वृद्धि हुनु नै क्यान्सर हो । क्यान्सर आफैंमा गम्भीर प्रकारको रोग हो । अहिलेसम्म संसारभरिमा २०० भन्दा बढी क्यान्सर पत्ता लागिसकेको छ ।
क्यान्सर लाग्ने बित्तिकै दिमागमा उपचार खर्च एकदमै धेरै हुन्छ, उपचारका लागि विदेश लैजानुपर्छ भन्ने कुरा आइहाल्छ । साथै क्यान्सरलाई लिएर धेरैजसो मानिसको मनमा यो रोगलाई लिएर डर र धेरै भ्रम पनि छन् ।
भ्रम : क्यान्सरको निदान र उपचार धेरै महँगो छ ।
– नेपालमा क्यान्सर रोगलाई हेर्ने दृष्टिकोण नै अन्य रोग भन्दा फरक छ । यो रोग लागेपछि ‘सम्पत्ति र मान्छे दुवै सकिन्छ’ भन्ने समाजमा धारणा छ । आर्थिक अवस्था कमजोर भएका बिरामीलाई रोगले भन्दा पनि चिन्ताले धेरै पिरोल्छ ।
धेरै क्यान्सर साधारण क्लिनिकल परीक्षण र आधारभूत परीक्षणद्वारा पत्ता लगाउन सकिन्छ । क्यान्सरको उपचारका लागि सरकारले एक लाख रुपैयाँ बिरामीलाई दिने गर्छ । सरकारले क्यान्सरका बिरामीलाई दिने सहुलियत एक लाख रुपैयाँले धेरै क्यान्सरको उपचार सम्भव छ ।
पहिलो, दोस्रो स्टेजको क्यान्सरमा ७० देखि ८० प्रतिशत खर्च त्यही रकमले धान्छ । सरकारी अस्पतालमा निजीको तुलनामा खर्च पनि कम लाग्छ, त्यसैले बिरामी आत्तिनु भन्दा पनि छिटो उपचार गर्नतिर लाग्नुपर्छ ।
भ्रम : धुम्रपान र मद्यपानबाट क्यान्सर हुन्छ, धुम्रपान, मद्यपान नगर्ने मान्छेलाई हुँदैन ।
– धुम्रपानले कम्तीमा १७ प्रकारको क्यान्सर निम्त्याउन सक्छ, साथै मद्यपानले पनि विभिन्न क्यान्सरको जोखिम बढाउँछ । तर धुम्रपान र मद्यपान मात्र सबै क्यान्सरको कारण होइन । अन्य धेरै कारण जस्तै पारिवारिक इतिहास, आनुवंशिक प्रवृत्ति, केही रसायनको सम्पर्क, प्रदूषण र विकिरणले पनि क्यान्सर निम्त्याउन सक्छ । धुम्रपानले क्यान्सर हुने सम्भावना धेरै गुना बढाउने काम भने गर्छ ।
भ्रम : मोटोपनले मधुमेह र उच्च रक्तचापको जोखिम बढाए पनि क्यान्सर बढाउँदैन ।
मोटोपनले मधुमेह, उच्च रक्तचाप जस्तो समस्या निम्ताउँछ भन्ने कुरा त धेरैलाई थाहा छ, तर यसले क्यान्सरको जोखिम पनि बढाउँछ भन्ने कुरा धेरैलाई थाहा छैन । धुम्रपान, मद्यपानसँगै क्यान्सरको अर्को कारक तत्व मोटोपन पनि हो । मोटोपनको कारण स्तन क्यान्सर, कलेजोको क्यान्सर लगायतको जोखिम बढ्छ ।
भ्रम : क्यान्सरको उपचारमा दिइने किमोथेरापी पीडादायी उपचार हो ।
किमोथेरापीमा नसाबाट औषधि दिइन्छ । यो पीडादायी उपचार पद्धति होइन । किमोथेरापी क्यान्सरको उपचार, नियन्त्रण र केही प्रकारको क्यान्सरको पुनरावृत्ति रोक्नका लागि प्रयोग गरिन्छ । किमोथेरापी विशेषज्ञहरूको निगरानीमा गरिन्छ । यो पूर्णतया सुरक्षित हुन्छ र पीडादायी हुँदैन ।
भ्रम : क्यान्सरको बिरामी पूर्णरुपमा निको हुँदैन ।
– सन् १९९० को दशकदेखि क्यान्सर उपचार प्रोटोकलमा धेरै प्रगति भएको छ । त्यसयता क्यान्सरबाट हुने मृत्युदरमा निरन्तर कमी आएको छ । स्तन, प्रोस्टेट, कोलोन, लिम्फोमा जस्ता क्यान्सरको लागि पाँच वर्षको बाँच्ने दर ९० प्रतिशत नाघेको छ । यदि प्रारम्भिक चरणमा पत्ता लगाएर उपचार गरियो भने क्यान्सर पूर्ण रूपमा निको हुनसक्छ ।
भ्रम : क्यान्सर विना लक्षण देखा पर्छ ।
– केही लक्षण नै थिएन कसरी क्यान्सर भयो भन्ने बिरामी पनि हुन्छन् । तर धेरै प्रकारको क्यान्सर जस्तै मुख, स्तन, कोलोन र अन्य धेरै क्यान्सरमा लक्षण देखा पर्छन् । ६ महिनामा १० प्रतिशत भन्दा बढी तौल घट्नु, बारम्बार ज्वरो आउनु, भित्री र बाहिरी रगत बग्नु, शरीरको कुनै पनि भागमा दुखाइ वा पीडाविहीन गाँठो हुनु, घाउ निको नहुने घाउहरू क्यान्सरका लक्षण हुनसक्छन् ।
भ्रम : ब्लड क्यान्सर कहिल्यै निको हुँदैन ।
– ब्लड क्यान्सर एक समावेशी शब्द हो, जसमा ल्युकेमिया, लिम्फोमा र मल्टिपल माइलोमा समावेश हुन्छ । रक्त क्यान्सरको लागि विभिन्न उपचार नेपालमा उपलब्ध छन् । कतिपय अवस्थामा ब्लड क्यान्सरलाई औषधि सेवनबाट नै नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । साथै ब्लड क्यान्सरमा सबैभन्दा धेरै प्रयोगमा आउने उपचार विधि किमोथेरापी हो ।
अर्को उपचार विधि बोनम्यारो प्रत्यारोपण हो । यदि प्रारम्भिक चरणमा यो उपचार विधि अपनाएमा मानिसले स्वास्थ्य लाभ गर्ने सम्भावना धेरै रहन्छ ।